Tschechische Litratua

D tschechischa Litratua is dej Litratua, dej wou inn Bejm u Mährn iwa d Joarhundatt gschrim woan is, owa aa dej Litratua, dej wou af Bejmisch oda Mährisch gschrim is. Nou da ejaschtn Defenizion ghejan bspw. aa lateinischa u deitscha Textt doudazou (wej en Kosmas sa Kronik vonn Bejm oda en Kafka sa Schluaß). Za zwoatn Defenizion ko ma bspw. en Škvorecký sa Příběh inženýra lidských duší (da Virfoll vonn Sejllnklampfara) z Kanada oda en Paul Eisner sa Chrám a tvrz (da Templ u s For) nenna.

Inn tschechischn Litratuagschaff ko ma etla gwichtinga Periodn assagspian. D Õfeng vo da tschechischn Litratua san vaknipft min Groussmährischn Reich u da Mision vo d slowischn Apostl Konstantin u Metod, dej wou d glagolitischa Schrifd gschaffn hom un es Altkirngslowischa aswej a lituagischa u litterarischa Sprouch duachgsetzt hom. Inn 10. Jh. manefestiat se duach d Katolischa Kirch d lateinischa Schreibtradezion inn Bejm. Dej Pfaffn z dera Zeid hom iwawejngt gaistlinga Litratua u Legendna gschrim, u nou a Kronikn (nomatle da Kosmas). Afn Õfang vonn 13. Jh. antstejd es ejascht af bejmisch gschrimane literarischa Weak, es 'Olfabetigsia' oda d Schrifdkenntnis nimt zou un aa a weltlicha Textt (d Dalimil-Kronik, da Mastičkář) kumma af. Dej Tschechischa Litratua vonn Õfang vonn 15. Jh. houd as'pregnad as husitischa Batou ba'eiflußd, es wou afhupft af n Jan Hus sa Gwiakal. Gwichtinga Schriftaln vo dera stiamarisch-wedarischn Zeid san z viadast oda vur ollm teologischa Traktát u Gseng.

Inn 15. Jh. fanga d humanistischn Ideall u d Bejchapress õ i s Bejmisch duache zen drenga, wou daduach aa a brejttana Schichtna an Zougang za Litratua dakrejng. Dej Epochn, es aso grouffana Weleslawina Zeit, hoisst ma aa d guldan Era vo da tschechischn Litratua. A morkanta Õfang vo dera Epochn is dej brejdaschaftlinga Iwasetzing vo da Bibl: d Kralitza Bibl. Inn Joua 1620 is s za Schlocht ban Weissn Berḡ kumma, dej wou an Sturz fia n Afstõnd vo de protestantischn Stendt un a Lousbrecha vo da Rekatolisiring u vonn Barok gmoint ghobt houd. D tschechischa Schreibkunst groutt grod z dera Zeid i s Hintatreffa u weicht en stiakann Latein u en Deitschn. D protestantischa tschechischa Litratua gejd i s Exil (doudrunta da Jan Amos Komenský).

A morkanta Etapn inn Assafirma u Bakumma vo da tschechischn Litratua is d nazionala Renessãns, dej wou olzam am viadan, oda vur ollm, relewant gworn is duach s Nei-Heastelln vonn Bejmischn aswej a Sprouch u Gred, es wou i Wissnschaft, Kultua u Poletik en Deitschn in Niks niad nouche stejng brauchad. Weitkennta wissnschaftlinga Gstoltn vo dera Epochn han da Josef Dobrovský, da Josef Jungmann u da František Palacký, d ejaschtn renamiatn Literatn vo da modeanan Nazion han da Ján Kollár, da Pavel Jozef Šafařík, dej Božena Němcová, da Karel Jaromír Erben u da Karel Hynek Mácha. I da zwoitn Halm vonn 19. Jh. fonga i da bejmischn Litratua d weltweitnan Trendna u Streamaln wej da Romantismus, da Realismus (Alois Jirásek) u da Naturalismus õ duach zen schimman. D dichtarischn Gruppn vo d Májovza (Jan Neruda), d Ruchova u d Lumírova hom d Poesi vire gstupft. Af s End vonn 19. Jh. han d Autorna um s Manifest vo da Bejmischn Modeana es ejascht Mol aftretn u bold draf nou dej asua gnennta Generazion vo d anarchistischn Rebelln (Viktor Dyk). Nou en ejaschtn Weltkrejḡ kumt dej avantgardnat Gruppn Devětsil af, vo dera wou aa da suweit alloinate tschechische Treḡa von an Litratua-Nobelpreis, da Jaroslav Seifert, a Mitglid gweng is. Da Devětsil hod z ejascht d proletarisch Poesi (namatle en Jiří Wolker) u nou en Poetismus virebracht. Danou is a Reih vo Mitglida zen Surrealismus iwaganga. A intanazionala Brejmthait hom as Litratua-Schreiwa da Jaroslav Hašek u da Karel Čapek daglengt; un i da zwoitn Halm vonn 20. Jh. nou da Milan Kundera, da Bohumil Hrabal, da Pavel Kohout u da Josef Škvorecký. Da relewantnatte Vatreta vo da deitschn Schreiblitratua af tschechischn Boḏn, vo dera wou d guldana Era af d Zeid vonn Vableja vonn 19. Jh. bis zen Lousgej vonn zwoitn Weltkrejḡ datiat wiad, is da Franz Kafka.